Forfatter: martavegen

Midtsommar. Den lysaste natta. (at sola snur snakkar eg ikkje om).

Den aller finaste tida. Lauv på trea og alle flotte blomster slår ut i full bløming,  – Hegg, Syrin, Jyvel. Den fysrste slåtten er i gong, det blir so ryddig og fint, og luktar so godt.  Og me går rundt med forventningar om ein fin sommar. (til longt ut i oktober) 🙂

Jonsokafta,-til minne om Johannes døyparen, derav jonsok.

Det er også denne natta heksene samlar urter til brygga sine, då virkningane er på sitt beste og mest effektive. So flyg dei på sopelimane sine og samlast til ting på Blokksberg. Derfor brenn me brising – for å halde dei unna folk og dyr 🙂

Når eg var lita (ung), vart jonsokafta feira på Notaplassen i Berkvika, der heile bygda kunne vere med å feire og tenne jonsokbrising. Det var ungdomsforeininga som arrangerte. Dei større ungdomane hadde laga kjempedigert bål, av alt dei kunne finne. Og var det nokon som hadde noko brennbart dei skulle bli av med, var det berre å ha det på jonsokbålet.

Det vart også laga nokre mindre bål, der me kunne spidde pølser. Det gjekk litt utover skogen i nærleiken, når alle skulle ha pinnar til pølsespiddinga 🙂 Trur ikkje grillen var oppfunnen endå 🙂

Meinar me hadde med oss pølser og anna niste kvar for oss, og at det vart selt brus. Kan ikkje huske heilt sikkert, kanskje vart det selt pølser også 🙂

Me gjekk i fantetog/lurvetog frå skuleplassen. Med flotte bruder og brudgomar, hekser, troll, og prinsesser 🙂

Før det store bålet vart tent, var det litt program av ymse slag. Ikkje so mykje på jonsokafta, då var det meir leikar: Slå på ring, Tikken, Kari og Knut, siste par ut. osb 🙂

Det eg huskar best var den gongen LisjeJohan spelte fele og OlaKnut spelte på sag. Det var meeeget spesiellt, og veldig flott. Lyden OlaKnut fekk på saga var heilt utrulig. Ikkje minst fordi eg ikkje visste at han kunne det 🙂

Høgdepuntet var sjølvsagt når bålet vart tent.

Me leika til me vart leide, eller fraus – eller til det rett og slett vart seint og leggetid 🙂

Veit at i tidlegare tider var det jonsokfeiring på Legene, men det kan eg ikkje huske. Var nok før mi tid, men har høyrt at dei som er litt eldre enn meg huskar det. Og eg fann eit par bilder i pappa sine album. 🙂

Det vart sagt at dersom ein plukkar sju forskjellige markblomster, og legg dei under haudeputa denne natta, vil ein drøyme om den ein skal gifte seg med. Prøvde fleire gongar, men huska aldri draumane 🙂

Kanskje prøvde eg for ofte, sidan eg er gift to gongar 🙂

Med dette vil eg ynskje alle ei fin jonsokfeiring. 🙂

Pass opp for hekser 🙂

 

 

 

 

 

Ved århundreskifte var tuberkulose ein utbreidd sjukdom i Norge. Det vart bygd fleire pleieheimar og sanatorium rundt om i landet.

Pleieheimen «Vonheim» i Volda vart teken i bruk i 1912. Vart bygd for innsamla midlar av sanitetskvinnene, med Wilhelmine Eng som pådrivar. Ho fekk kongens fortenestemedalje i 1914 for innsatsen sin. 🙂 Det står ein bauta til minne om henne og mannen Normann i hagen.

Etter krigen endra behovet seg og Volda sjukehus brukte det til rehabelitering og avlastning. Seinare leigde kommuna det til sjukeheim, fram til den nye vart bygd i 1988. Etter det har Volda sanitetslag brukt det til foreiningslokale, bingo, og leigd ut til diverse.

Kommuna leigde det fleire somrar til avlastningsopphald for eldre. Då kjaurde eg (og andre) ut middag og andre matvarer frå Fjordsyn 🙂

No er eigedomen selt, og i dag hadde sanitetsdamene loppemarnad for å få hjelp til å tøme huset.

Dette var min første arbeidsplass. Eg hadde sommarjobb på kjøkenet, når eg var 17 og 18 år, – eg tente pengar til førarkort. 🙂 Mor mi arbeidde her, også på kjøkenet, frå -76 til dei la ned drifta, då flytta ho arbeidplass til Fjordsyn.

Derfor ville vi nytte anledninga til å besøke vår gamle arbeidsplass ein siste gong 🙂

Det var veldig koselig å sjå igjen det gamle kjøkenet. Nesten akkurat slik eg huskar det. Berre litt små forandringar. Og det står litt ting som sanitetsdamene vil ta vare på. Men vi ser tegninga 🙂

Vi laga mat til 12 – 13 pasientar, om ikkje eg huskar veldig feil.

På benken til venstre smurte vi frokost og kveldsmaten. Og til høgre var oppvasken. På stolane ved bordet kunne vi ta ei lita pause innimellom. Med nydelig utsikt utover fjorden (litt meir attvokse no). Denne tida var det noko som heitte deltvakter. Dvs. ein arbeidde først frå tidlig morgonen, hadde fri eit par timar, for so å fortsette på ettermiddagen og ut dagen. På kjøkenet var vi ferdige for dagen kl.19.00. Då var det ofte eg berre sat her. Det vart for longt å sykle heimatt for å snu 🙂

Maten vart tillaga og servert på brett. Desse hadde vi klar på denne benken når pleiarane kom å ville ha den. Her sto bretta på rekke og rad, og dei fekk eit og eit ut gjennom luka, til namngjeven pasient 🙂

Før middag måtte golvet vaskast, for å bitte støvet. Hygiene vart prioritert svært høgt på dette kjøkenet. Det var gullande reint. 🙂

Ved denne benken vart middagen laga. Der sto to komfyrar midt på golvet. Det var skikkelig, -vanlig mat. Sånn som folk var vande til. Og det var suppe eller dessert til. 🙂

Det eg likte minst, var når eg måtte ned i kjellaren. Der hadde vi eit lite lager, med bl.a. melk. Når eg måtte ned dit, var det å trekke pusten djupt (for eg heldt den omtrent medan eg var der nede) og vere så rask som mulig 🙂

For å kome til lageret måtte eg forbi fleire dører med mørke rom. Der var heldigvis utgang i enden 🙂

Var ganske rask i dag også, når eg var ned og tok desse bilda 🙂 🙂

Det var ein fin, god og kjekk arbeidsplass dette 🙂 Godt miljø, med flinke gode medarbeidarar.

Kom over dette fantastisk flotte bildet, som er laga av fyrstikker – brende i forskjellig grad for å få fargenyansar, i dag.

Han som har laga det heitte Michael Prozenko, og var ein tuberkuløs flyktning (frå Ukraina, Latvia eller Litauen). Han budde i det lille raude huset i 60 åra.

Tusen takk til sanitetskvinnene som har styrt i dette huset, for arbeidet dei har gjort og gjer.

Lykke til vidare i dei nye lokala i Halkjellsgata 🙂

 

 

 

 

«Sjå det lid mot sumar, treet stend i knupp.                                                                  Snart den grøne kumar, spretter livsglad opp»

Den finaste, vakraste, beste tida 🙂 Vårsol i bakkane blenkte – alltid tidlig i Lidabygda.

Det å endelig kunne ta på seg småsko. Ikkje trenge hue og vottar, og kanskje ikkje boblejakke heller. 🙂 Det vart lenger lyst, og me kunne vere meir ute .

Høyre småfuglane synge, medan dei bygde reid, og å vente på kusymre og kvitveis. Like spennande kvar dag på skuleveg om dei viste seg snart. Snøklokker, klosterklokker og krokus blomstra lenge før me kunne vente på vår, det vart ofte nokre snørider etter at desse hadde blomstra 🙂

Sykklane vart leita fram, og det var kjekt å hoppe tau, -strekk og -paradis igjen. Det var ikkje so longt inn i Berkvika, eller inn på skuleplassen på ettermiddagane, når me slapp å møkne ute. Me hadde monge leikar, veit ikkje om kan hugse korleis dei var. Det må eg tenke litt på. 🙂

Her eg sit og ser bort på Rotset, kjem eg på ein leik som gjekk ut på å stele land frå kvarandre. Me laga ein runding, delte den i like delar etter kor monge som var med, og me hadde kvart sitt land. Åsso skulle me stele område frå kvarandre. Dei største vann, for dei nådde lengst 🙂

Hyttebygging i skogen, eller på Kråkeneset kunne starte.

Men me måtte ikkje rulle oss på marka, då kunne me få gost.  🙂

Litt seinare var det å sjå i vegaveitene om det var komt gople (froskeegg) der. Dei måtte me ikkje ta i, då kunne me få vorter på hendene, vart det sagt. Det hende seg at me hadde nokre oppi eit glas og tok med heim, men det var ikkje særlig populert hos verken mor eller Besta. Dei syns det var best å la å la dei få vere i fred. Etterkvart vart dei rompetroll og stakk av, for å bli til Lappegro 🙂

Dette var også tida til å lage tvitt (seljefløyter). Pappa var gjerne med på det. Ein måtte passe seg litt med kniven. Det var viktig å kakke nok på barken, gjerne medan han song ein song. «Napolion med sin hær» passa fint 🙂

Og å samle save (sevje) frå treda. Då kutta me ei grein av bjørka og hengde ei flaske på stubben som vart att, dermed rann saven ned i flaskå. Denne blanda me sukker i, til bjørkesaft, og drakk 🙂

Ettersom me var meir ute, vart ansikta snart fulle av vårjæler 🙂

På gardane og i hagane innover bygda var det mykje rydding og folk brende brising, det lukta vår. 🙂

Det var eit «fenomen», eg er ikkje  sikker på om det var spesiellt om våren, men det var den merkelige lukta (stanken) frå sildoljefabrikkane i Fosnavåg. (?) Den spreidde seg med jamne mellomrom, heilt inn til Lidabygda. Hugsar me syntest synd i dei som bodde der ute. Korleis kunne der vere, når det var sopass ille på Lid 🙂

«No livnar det i lundar, no lauvast det på Lid»  🙂

 

Omtrent ein gong i månaden var det basar på Lid i gamle dagar. Og det var oftast på laurdag ettermiddag 🙂

Alle lag og foreiningar hadde kvar sin månad ganske fast.

På basarane var det ymse program. Mykje song og musikk. Og andakt, den som heldt andakta var ofte ein som hadde meir sentral rolle i organisasjonen til den foreininga som heldt basaren.

Av og til var der misjonærar som viste lysbilder frå opphald i fjærne strok. Det var artig og spennande å sjå og høyre frå andre kantar av verda, f.eks. Madagaskar, med eksotiske folk, hus (boplass) og blomster, og frå sjømannkyrkjer.

På borda på scena sto gevinstane. Eit bord med dei finaste, som skulle trekkast på boka, og minst to bord med tombolagevinstar. Der var det alt mulig slag. Tjukkelesta, gryteklutar, epler, kaffi, sjokolade, notisbøker, osb. Det vart selt lodd i fleire omgongar. -gule, blå, rosa og grøne.

Det vart lagt fram x-antal tombolagevinstar på kvar farge. Når dei var trekt var det ny farge, med bokstav og nummer.

«No må dokke leite fram dei Rosa lappane, A for Asbjørn»                             nr.22 f.eks. denne kunne også vere 122. Seinare vart det laga Åra i tre, med fleire nummer på kvar åre.

Midt i basaren var det matykt. Då barst det ned i bedehuskjellaren. Kaffilukta hadde allereide sneke seg oppi salen og frista 🙂 I kjellaren hadde damene dekka borda. Og maten: ein bolle med ost eller skinke, og eit kakestykke, -mor monsen eller sitronkake med melisglasur. (iallfall det eg hugsar) Fint pakka inn i ein serviett for kvar kuvert. Det tok seg flott ut bortover borda. 🙂

Ein fin tradisjon etter desse måltida var at alle strekte eine handa framover bordet, la hendene oppå kvarandre og sa: Takk for skiftet. Har prøvd det i ymse samanhengar i det siste, og det som er so fint – er at folk er med på det 🙂 Eg veit ikkje heilt kvifor me gjorde sånn, men det er ein koselig skikk. Kan tenke meg at det enten er for å ha delt eit måltid, eller at det har vorte spleisa på maten?

Etter matykta var det ny runde med lodd, og til slutt -trekning på boka.

På boka var det gjerne hekla og broderte dukar, puter, strikka gensarar og anna flott handarbeid. Bortsett frå dokka med garderobe på barneforeiningsbasaren, var gevinsten alle ville vinne – fruktorga 🙂

Lisje-Johan var ein kløppar på trekningsapparatet som vart brukt til gevinstane på boka. Dette måtte ristast og lesast av, og ein måtte finne rett nr. i boka.

Det var alltid kjekt med basar 🙂

Ein ting eg har lurt på:

Korleis i all verden har desse, spesiellt damene, hatt tid til alt?

Berre det å lage so mykje fint til alle desse utlodningane. Det tek long tid å hekle eller brodere ein duk, eller strikke ein gensar. Til og med å strikke eit par lestar tek litt tid. Kakene var heimelaga, og det skulle førebuast, dekkast bord, og pakke serviettmatpakkar. Og ryddast oppatt.

Dei hadde heimar og ta seg av,- ungar, -gamle, -dyr.. også det var mykje meir arbeid då enn no.

No kan me gå på ein butikk og kjøpe alt mulig, det kunne ikkje dei den gongen.

Det er ikkje mindre enn heilt imponerande. Tusen takk for alle basarane! (sjølv om monge av slitarane no er borte )

 

 

 

 

 

 

Eg har ikkje tal på kor monge gongar eg har gått gjennom bygda og selt lodd. Det var ofte basar på Lid, og folk var flinke til å kjøpe lodd. 🙂 Det vart også nokre turar med fastelavensris og maiblomst for sanitensforeininga. Bygda er grei å gå med lodd i, då husa stort sett ligg etter vegen frå ytterst til innerst, og opp til Eidheim til slutt.

Det var loddbøkene me gjekk gjennom bygda med, med dei finaste gevinstane. I tillegg var det tombola på basarane.

Den gongen var det kanskje ikkje alltid so kjekt, men når eg no ser tilbake, ser eg kor heldig eg var som fekk lov til dette. Ein fekk god oversikt over kven som bodde i bygda og kvar dei bodde.

Og når eg no har vorte eldre og har bedre oversikt over mykje, kan eg tenke meg at det var nokre som sette stor pris på å få besøk av loddselgarane. Då som no, var det vel monge som sat mykje for seg sjølv, og syns det var kjekt når nokon stakk nasa innfor døra. Sjølvfolket i hovedetasjen i husa var påpasselige med å sende oss på loftet til dei som bodde der.

Ofte var det dei som kjøpte mest lodd, og det var vel gjerne desse som hadde lagt grunnlaget for foreiningane som hadde basar 🙂

Kan hugse monge av dei hadde store klokker som tikka sterkt, tikk-takk, tikk-takk, og slo halv og heil time. Ensom lyd. Eller me haurde den bedre for det var heilt stillt medan det vart leita etter loddpengar.

Der vanka det gjerne eit eple, ein sjokoladebit, eller kamferdrops. Det var lønna for å gå med lodd 🙂

Nokre plassa måtte me passe på at oksen var fast, andre plassa at hunden sto i band eller var inne. Faktisk var det eit par hus det var litt skummelt å gå inn i, me trudde dei som bodde der var fole strenge, men stort sett gjekk det bra 🙂 Trur ikkje dei var so skumle som me trudde heller. Det vart vel brukt litt fantasi til å innbille kvarandre forskjellig. 🙂

Me gjekk med lodd om det var kaldt, vått eller fint veir. Av og til var bygda veldig long, av og til delte me den mellom fleire loddselgarar. Bøkene vart også sendt på Yksnøya og til Steinnes.

Iallefall er dette ei erfaring eg ikkje ha villa vore utan 🙂

Me kan gjerne vere takksame for oljen i Norge. Men jammen har det vore samla inn mykje pengar på basar og i frivillig arbeid rundt om på bygdene. Me hadde ikkje hatt det so godt i Norge om det ikkje var for dugnad i ymse foreiningar og lag. Om me ikkje hadde hatt Sanitetsforeiningane, Helselag, Bondekvinnelag, Røde kors, Blå kors, Redningsselskapet, Luftambulanse, KFUM/K, idrettslag, grendalag og mykje, mykje anna.

So folkens KJØP LODD, FASTELAVENSRIS, MAIROSER OG JULEKALLENDER – støtt gode lokale saker 🙂

 

 

Signe hadde barneforeinga i monge år. Annakvar veke opna ho heimen sin for ungane i bygda, og det var monge på barneforeining. Det var kjekt at det foregjekk noko so longt ut i bygda. Andre ting var oftast på bedehuset, men barneforeininga var hos naboen. Kunne vente til eg såg dei andre borna kom, før eg sprong opp dit. 🙂

Alle hadde med ein liten gevinst og me hadde utlodning. Gevinstane kunne vere eit eple, ei appelsin, eller andre ting, vart lagde på rekke på bordet, og trekt ein etter ein, etter råkes. Ho hadde ei loddbok og det kosta 10 -, seinare 25 øre loddet.

Signe las til oss frå forskjellige bøker, gjerne med fortsettelse neste gong. Eller ho kunne fortelle eventyr. Åsso song me. Signe var veldig flink til å synge. Ein song me song ofte var: «Ingen er so trygg i fare, som Guds vesle barneskare.»

Ho fortalde om samane og samemisjonen, som inntektene gjekk til.

Ein gong i året var det basar. Denne måtte me finne på progam til, og opptre. Me laga fine plakatar og hengde opp rundt i bygda. Det var også borna som gjekk rundt og selde lodd. Bygda vart delt i kvar sine delar.

Når det var basar vart det flotte bildet av ein same og ein rein, leita fram. Veit ikkje kven som hadde tegna det i si tid, men det var eit utrulig flott bilde. Det var tegna med farga krit på svart «tavlestoff».

Kvelden før basaren var me på bedehuset og dekka bord og pynta. Gjekk vel over programmet også 🙂 Ein liten miss ein gong var at me pynta med hegg. Den som er so fin, og luktar so godt ute. Den lukta ikkje so godt når den kjem inn og står til neste dag. So lærte me det også 🙂

Det var alltid fine gevinstar på basarane på Lid. Men: På barneforeingsbasaren var det ei dokke med stor garderobe, som Randi på Berknesa (Sersjant-Randi) sydde. Den var alltid den flottaste gevinsten. Alle hadde lyst på den, men ofte var det gamle menn som vann den 🙂 Trur eg. 🙂

Til juleavslutningane dekka Signe på spisebordet sitt, og me fekk brus og kaker.

Når ein tenke tilbake, so var det utrulig fint gjort av Signe å halde på med dette. Samle ungane i stova si, gong på gong, år etter år. Ho hadde nok nokre gode hjelparar, men dei jamne møta sto ho for åleine.

Håper og trur at ho hadde glede av det sjølv 🙂 Kjekt var det for oss iallfall! Fine minner å tenke tilbake på ?

 

 

 

Eit av dei finaste minna frå barndommen er å våkne til fineveir, – solskin, – fuglesong og mamma sine kjende lydar frå kjøkenet. Det å stå opp og kome ned og finne utedøra opa, og sette seg ut på trappa og nyte morgonen… berre høyre på fuglane og kjenne sola varme. Berre sitte der ei lita stund… stille. 🙂

Mamma hadde fått dei andre opp på skule og jobb, og hadde starta på dagens arbeid. Ho styra frå morgon til kveld, det var mykje som skulle ordnast i heimen vår.

Radioen sto på, og eg brukte å høyre barnetimen for dei minste. Det var Alf Prøysen med sparegrisen som fekk tiøringen sin, og fortalde bl.a. om teskjekjærringa. Anne Cath. Vestly med Ole Aleksander fillibombombom og Aurora. Det var Ingebrikt Davik med Taremareby, om Krabbe Krølle og dei andre på havbotnen. Kirsten Langbo, som laga trompetlyd med munnen. Torbjørn Egner med Hakkebakkeskogen, og mykje anna. Det var ofte fortsettelse neste dag – i ei veke, so en måtte kome seg opp og fylje med 🙂

Det hende seg at det var skulefjernsyn på føremiddag. «Mystery on the moors.» Eller «Trim for eldre» med «Bedre og bedre dag for dag» og Tarallallallalaaa og stans 🙂 Det var ikkje kvar dag det var sending på føremiddag. Då var det kanskje berre prøvebildet, men av og til pausefiskane. Fasinerande sakte-tv, allereide då 🙂

Kl.12.00 var det tidssignal, nyheiter, veirmelding, fiskerimelding og nytt frå Oslo børs på radio. Imponerande med alle bankane ut i havet. 🙂 Dogger, Ekkofisk, Frøyabanken og Haltenbanken. So og so mykje var tatt, -på line, -i stamp, -i garn, og -på snøre.  I veirmeldinga snakka dei om Ofoten, Lofoten, Sør og nord for Stadt, austafor og vestafor fjellstrok og dalstroka innafor, og Jyskerev og Skagerak. Frå Oslo børs hugsar eg berre Bjølsens valsemølle 🙂

I alle fall, då var det tid for mamma og ha seg ein matbit og kaffi. Då sat me der og åt i lag, eg og ho. Snakk om kvalitetstid. Då hadde ho tid å sitte i ro eit øyeblikk 🙂 Har alltid vore flink med rutiner, mora mi. Det er ho enno, heldigvis 🙂

Etterpå gjekk me kanskje ein tur inn på butikken S.P.LIED, og å henta posten. Posten henta me på Bønå, med Olemann. Der var ofte andre i same ærend. Kunne treffe litt folk etter vegen den tida. Stoppe opp og slå av ein prat. 🙂

Me måtte nok likevel heim og fortsette arbeidet og starte på middagen. Eg fekk nok hjelpe til med forskjellig, men gjekk vel oftast i vegå. 🙂

So var det vel å vente på at alle skulle leite seg heimatt frå skule og arbeid. Noken på sykkel og noken med buss, og Pappa kom med Steinnesbussen. Når Bø-Jarle kjaurde sat han på heilt heim, og når Guttorm på Steinnes kjaurde, gjekk han frå snua på Berkneset. Då kunne me gå Pappa i møte, eller om me var der «uttaførr» og leika, kunne me slå fylje med han heimatt.

Då var det middag 🙂